“Shakespeare hakkında fazla endişelenmeden Hamlet’in tadını çıkarabileceğiniz zamanlar geride kaldı!” Marguerite Yourcenar, ‘Mishima or the Perception of the Void’ adlı kitabında böyle diyor. (1) Yourcenar bu satırları yazdığında muhtemelen 1970’lerin sonlarıydı. Bizim ‘Hamlet’ ile çok fazla sorun yaşamadan Shakespeare’in sansasyonel hayatından zevk aldığımızı görse kim bilir neye üzülürdü. Çağdaş yazarın, Yourcenar’ın “bayağı” bir merak olarak tanımladığı şeyi uyandırmak için ne Mishima gibi harakiri’ye ne de saçılan Freudcu utançlara ihtiyacı vardır. Yazarın hayatına dikkatin artık önemsiz görülmediği bir çağdayız. Neyse ki günümüz yazarı, kahvesini nasıl içtiğinden günün hangi saatinde yazdığına, yazarken hangi müziği dinlediğine kadar uzanan ayrıntılarla günlük hayatını bir efsaneye dönüştürdüğü için kimse metinlerin kendileri hakkında endişelenmiyor. bu kendi başına okunmalı.
Evet, gelelim Yourcenar’ın bu cümleyi kurma nedenine. Yourcenar, Mishima’nın hayatına aşırı ilgi ve ilgi gösterdiği için okuyucudan özür dilemek üzeredir. Ne de olsa ölümünü kimsenin görmezden gelemeyeceği bir yazar var: Yukio Mishima. Damian Flanagan, her Mishima biyografisinin ölümle başlaması gerektiğini söylüyor. İntiharıyla Mishima zamanı tersine çevirdi ve ölümü ebedi bir doğum için başladı. (2) 1970 yılında Japonya Öz Savunma Kuvvetleri’nde takipçileriyle yaptığı intihar gösterisinin ardından Mishima’nın eserlerini bu şanlı ölümün gölgesi olmadan okumak artık mümkün değil. Muhtemelen, bunun mümkün olmasını da istemiyordu. Muhtemelen bu yüzden en sansasyonel eseri ‘Bir Maskenin İtirafları’nı otobiyografik bir roman olarak okumak istedi. (3)
Jean Jacques Rousseau’nun ‘İtiraflar’ından bu yana, ‘itiraf’ kelimesi okuyucunun kalbine korku salmayı başaramadı. Okuyucuya kendini tanıtmayı seven Mishima’nın özellikle itiraf kelimesini seçtiği aşikar. Kitabın adı, kapağını açtığımızda libidinal bir dünyaya düşeceğimizi söylüyor. İlk adımda anlatıcının çocukluğuna dair verdiği bilgilerden kitabın adındaki maskenin kimin hakkında olacağı hakkında fikir sahibi oluyoruz. Anlatıcı, geleneksel büyükannesi tarafından büyütüldü, ebeveynlerinden izole edildi ve yalnızca kızları görmesine izin verildi. Hasta bedeni, anlatıcının çocukluğundaki zihnine “güçlü beden” saplantısını yerleştirir. Öyle ki hayatı boyunca ona eziyet edecek sahnelerden biri de ona acizliğini ilan eden bir kadrodur. Anlatıcı, büyüklerinden birinin elinden tutarak tepeden inen güzel bir genç görür. Lağım olarak gördüğü ve ona attığı bakışlar, dört yaşındaki bir çocuk için alışılmadık bir durum değil. Çocuk hızla kanalizasyonu yerinde değiştirmek istiyor. Bunun iki sebebi var: O güçlü vücudu saran ve hatlarını ortaya çıkaran dar mavi pantolon ve adamın yaptığı iş. Çünkü kanalizasyon, anlatıcıya “kelimenin tam anlamıyla ‘trajik’ denen şeyi” hissettirdi. Zavallı bedeninin asla bir “erkek” kadar güçlü olamayacağının ve yanından geçen personelin vücudunun “tehlikeye açık bir kayıtsızlık, açık bir yakınlık duygusu” uyandıramayacağının muhtemelen farkındadır. Hayranlık duyduğu güçlü erkek bedeni, aynı zamanda milliyetçi Japonya’nın idealize edilmiş bedenidir. Anlatıcı, sanki dünyadan her an vazgeçebilecekmiş gibi, her an ölmeye hazır güçlü adamların kayıtsız hallerine hayran kalıyor.
Anlatıcıya göre “trajik”, zayıf bedeninin asla katılamayacağı dünyalardır. Yaşamdaki trajik olanı bulmaya ve ondan estetik haz yaratmaya kararlı gözlerle dünyaya “olmak” hüznüyle bakar. sonsuza dek dışlandı”.
Lağımdan sonraki bir diğer erkeklik imajı ise asker terinin kokusudur. Muhtemelen hatırladığı ilk koku buydu ve “cinsel duyuya benzer bir tutku” uyandırdı.
JEANNE D’ARC MI, KLEOPATRA MI?
Anlatıcı, çocukluğunun ilk hayal kırıklığını bakıcısının ona okuduğu fotoğraf kitabıyla yaşar. Kitaptaki yakışıklı şövalyeye hayranlıkla bakarken, onun bir hanımefendi olduğunu öğrenince “tokat yemiş gibi görünüyor”. “Bugün bile erkek giyimindeki kadınlara karşı kökleşmiş ve anlaşılmaz bir kinim var” diye ekliyor. Erkeklik imajı güçlü kayıtsızlığıyla lağımın güzel bedeninde vücut bulurken, erkek kılığına girmiş bir kadın, bu imajın ne kadar “sahte” olabileceğini, muhtemelen erkekliğin “maskesini” çıkararak gösterdi. Ancak anlatıcı kısa bir süre sonra evde Kleopatra kılığına giren büyükannesinden kendini gizleyecek ve böylece hayatının ikinci dönemi başlamış olacaktır.
Bir Maskenin İtirafları, Yukio Mishima, Çeviren: Zeyyat Selimoğlu, 200 sayfa, Can Yayınları, 2010.ÖLÜ PRENSLER GÜZELDİR
Anlatıcının hayatının üçüncü aşamasında masal kitapları yer alır. Görkemli saraylarda oturan dünya tatlısı prensesler ve onlara âşık olan şehzadeler. Ancak onun kalbini titreten prensesler değil, taytlarını vücutlarına dolamış ölü prenslerdir. “Öldürülen her delikanlıya” aşık olur ve şimdi bir erkek vücudunun onu neden bu kadar heyecanlandırdığı sorusuna cevap verecek kadar net değildir. Mastürbasyon yoluyla cinsel zevki keşfedene kadar tüm bunları kendisine estetik zevk olarak anlatır. İlk boşalmadan sonra “cinsel tutkusunun doğası”nı estetikle karıştırdığını fark etti. İlk orgazmını Sebastianus’un fotoğrafı karşısında yaşamış olması, imparatorluk geleneğine, militarizme ve bu ikisinin yücelttiği erkekliğe duydukları hayranlıkla ilgili. Nitekim, Merhamet Denizi dörtlüsünün ilk kitabı olan ‘Bahar Karları’nda, Kiyaoki’nin hocası, gelenekçi Iinuma, sık sık öğrencisinin büyükbabasının mezarına gider ve hizmet ettiği meskenin yozlaşmasından şikayet eder:(4)
“Neden bir gerileme döneminde yaşıyoruz? Dünya neden erdemi, gençliği, değerli tutkuları, samimiyeti küçümsüyor? Bir zamanlar insanları kılıcınla biçtin, kılıçlarıyla yaraladın, en korkunç tehlikelere göğüs gerdin – hepsi yeni bir dünya kurmak için. Japonya Sonunda yüksek bir yere geldin ve herkesin saygısını kazandın kahramanlık çağında en büyük kahraman olarak öldün Neden senin döneminin ihtişamını tekrar yaşayamıyoruz? Ne zamana kadar bu kısır ve rezil olacak? “Son yaş mı? Yoksa daha kötüsü mü? Erkeklerin tek düşündüğü para ve kadınlar. Erkekler bir erkeğe yakışan her şeyi yapar. Her şeyi unuturlar. O büyük ve parlak tanrılar ve kahramanlar çağı, İmparator Meiji ile birlikte öldü.”
İinuma, Batı metinlerinde rahatlıkla görebileceğimiz bir yeni çağ eleştirisi yapar. Sadece Mishima’nın metninde tekinsiz yeni Batı’dan gelir, Japonya Batılılaşarak altın çağını kaybetmiştir. Serinin ikinci kitabı ‘Kaçak Atlar’da sağcı bir örgütün lideri olarak karşımıza çıkacak olan muhafazakar Iinuma, “hakamasının altında dönen serin sabah havasına rağmen vücudunun ısındığını ve erkekliğinin uyandığını” fark eder. “Efendine dua ederken. Bu çok garip bir sahne. Mishima metinleri, baştan çıkarıcı bir gelenek ve kutsallığın kışkırttığı erkeklik fotoğraflarıyla doludur. Atalara duyulan hayranlık, kurucu erkekliğin, erkek sevgisinin yüceltilmesine yol açar. Her yerinde homoerotik bir estetiğe sahiptir. Mussolini’nin İtalya’sında, Nazi Almanya’sında ulusun gücünü temsil eden hoş ve sağlıklı bir adam imajının bir benzeridir. Antik Yunanistan’dan gelen erkek dostluğunun, erkek hoşluğunun yüceltilmesidir. Nitekim anlatıcı, Yunan heykellerinin önünde birçok kez cinsel zevk yaşayacaktır. ‘Bir Maskenin İtirafları’nın anlatıcısı, bu erkeksi tiyatroda aslında neyin maskelendiğinin farkına varmadan ergenlik çağına gelir. Savaşın kokusu var ve kendi ölümüyle birlikte kan ve pislikle kaplı tüm güzel erkek bedenlerini gördüğü ölümcül tutku, vahşet sahneleri hayal ediyor.
ULUSAL İNŞAAT TİYATROSU
Hayatın bir sahne olduğu fikrine hep sığınmıştır, bu sahnede kimse onu fark etmeyecek, zayıf bedeninin erkek bedenleri karşısında zevkten nasıl kavrulduğunu kimseye anlatmak zorunda kalmayacaktır. Oyun bitip de perde inse bile kimse onu makyajsız göremez. O günlerde, tüm Japonya bir savaş maskesi taktı ve erkeksi bir güç gösterisi sergiledi. Anlatıcı, cinsel arzusunu Japonya’nın klasik, politik ve kültürel arzusuyla birleştirmek üzeredir.
Savaş, insanlara hayatla ama en çok da o güzel lağım gibi merhumla birlikte olma fırsatı verdi. Hayat, yirmi yaşına gelmeden öleceğini sanan erkekler için bir gösteridir.
Bahar Karları, Yukio Mishima, Çevirmen: Püren Özgören, 378 s.,Can Yayınları, 2015.Ancak cepheye gittiğinde bir gerçeğin farkına varır: Cepheye ölmek için değil, savaşçı erkeklerin bedenlerini görmek istemiştir. Savaş bittiğinde ve gündelik hayat tüm sıkıcı gerçekliğiyle kendini dayattığında, maskesinin düştüğünü hisseder. Günlük hayat ondan bir kadına aşık olmasını, onunla evlenmesini, çocuk sahibi olmasını ister; Japonya’nın kahramanlık çağında kamufle ettiği dilekler, milletin gönül feryatlarına kattığı sevinç çığlıkları, günlük hayatın donukluğuna gizlenemezdi. Hiçbir zaman cinsel istek duymadığı hoş hanımları estetik bir tavırla izlese ve çoğunlukla günlük hayatta işe yarar bir maske bulmayı arzulasa da asıl arzuladığı şey Japonya’nın kurucu çetelerinin erkek bedenleridir.
MASKENİZİ ÇIKARIN JAPONYA!
Savaş sonrası Batılılaşmış Japonya, Mishima’nın gelenekçi estetiğine meydan okur. Savaşçı erkekler, Batı tarzı konutlarda bir gönül rahatlığı içinde orada burada yuvarlanıyorlar. Kahramanlık çağı bitti. Görünüşe göre intihar ederek arkadaşlarıyla birlikte Japon Öz Savunma Kuvvetlerine baskın düzenleyen Mishima, Japonya’yı savaş sonrası maskesini çıkarması konusunda uyardı. Efsanevi samuray ülkesinin taktığı yeni Western maskesini çıkarmanın zamanı geldi ve artık törenlerin, ayinlerin, imparatorluk şölenlerinin, samuray kılıçlarının ve en önemlisi güçlü erkek bedenlerinin milliyetçi bir estetik için donattığı gündelik hayat yok. Savaş sonrası Barış Anayasası’nın Japonya’sı, muhtemelen sevimli bir şövalye (samuray) kılığına girmiş bir hanımefendi olan Jeanne d’Arc hakkındadır. Mishima’nın nefret dolu görüntüsü. Yani hem Japonya hem de Mishima için maskeyi çıkarma zamanı.
dipnotlar
bir. Marguerite Yourcenar, Mishima veya Boşluk Algısı, çev. Haldun Bayri, İstanbul: Can Yayınları, 2011.
2.Damian Flanagan, Yukio Mishima, Londra: Reaktion Books, 2014.
3. Yukio Mishima, Bir Maskenin İtirafları, çev. Zeyyat Selimoğlu, İstanbul: Can Yayınları, 2013.
4. Yukio Mishima. İlkbahar Karları, Merhamet Denizi 1, Çev. Puren Özgören, İstanbul: Can Yayınları, 2014.
